Artikel
Vanaf het begin van de 17e eeuw moesten Schagenaren ter wille van een minimaal onderhoud van wegen, bruggen en wateren en wat dies meer zij in de stad en de ban van Schagen een belasting betalen die luisterde naar de naam Generale Pacht, het gat om een soort personele belasting, gekoppeld aan persoonlijke bezittingen als huis en erf, inboedel, gekregen erfenis en dat soort zaken. Het land werd apart belast door middel van de verponding.
De registers waarin werd opgetekend wie wat moest betalen zijn bewaard gebleven. Achttien mannen, allen deel uitmakend van de vroedschap, de rijkdommen van Schagen, werden daartoe gekozen en eens in de zoveel jaar op pad gestuurd. Ze liepen in ieder geval vanaf 1660 een vaste route, die goed te volgen is in de registers. En met enige goede wil is daarin ook een zekere logica te vinden.
Daar gaan we in het jaar 1660:
Noort
Lagesijde van 't Noort en Loet
Kerkebuurt Nieuwstraat
Lagesijde
Nes
Caegh Onderdijck
Keijns
Lagedijck
Hale
Buijtendijck
Loet
Hoogesijde
Hoep
Dorpe
Grootewal
Miggenburgh
Loeterdijck Miede Lutjewal
Tjallewal
Avendorp
Tjaersdorp
Cornelissenwerf
Tolcke.
Ze liepen dus eerst de Noordkant van de stad en omgeving af en vervolgens de zuidkant, waarbij de scheidslijn werd gevormd door Loet, Hoogzij en Hoep. Of anders: Lagesijde Loet en Noort, Kerkebuurt en Lagesijde. Hemkewerf wordt niet genoemd en is kennelijk opgenomen in de Lagedijk of, wat ook kan, in de Hale.
Caegh en Onderdijck lagen bij het Wad, Buitendijck werd gevormd door de Oudedijk en de omgeving van de Wiel. De Loeterdijk kennen nu nog als de Molenweg. Alle andere straat- en buurtnamen zijn nog steeds in gebruik.
De echte hink-stap-sprong die de pachters maakten lag bij het 'lopen' van de route Miggenburgh -Loeterdijk – Miede – Lutjewal en daarna Tjallewal. De rest is weer logisch.
Ter vergelijking volgt hieronder nog de route die pachters van de tiende penning liepen in 1557:
Hogendorpe
Grootewal ende Lutkewal
Tolcke
Tjallewal
Cresenwerff
Avendorp ende Tjaersdorp
Haele
Hemmigewerff
Leegedijck
Keijns
Nes
Houp
Mollenstraet
Hoochsijde
De Loet
Over de sloet neffens die Loet
Wijbedewerff
Kerckbuijert
Leegezijde
Zij doen de buurtschappen eerst en komen dan pas naar de stad. Ze lopen bijna de omgekeerde route derhalve. De Nieuwstraat wordt niet genoemd. Hemmigewerff (Hemkewerf) wordt hier nog apart genoemd. Wijbedewerff is honderd jaar later het Noord.
De registers die bewaard gebleven zijn, zijn van de jaren 1605, 1610, 1615, 1623, 1633, 1639, 1660, 1665, 1670, 1677, 1687, 1693, 1698, 1711, 1723, 1751, 1768. In de tussenliggende jaren, vanaf 1711, volstond men met het noteren van veranderingen en aanvullingen zonder de hele route af te lopen. De laatste aanvulling is van 1787.
Overigens zij opgemerkt dat in deze registers alleen de namen staan van degenen die zelfstandig in een huis of een deel van een huis woonden en enig bezit hadden. De namen van wie niets hadden, komen in deze registers niet voor. Van hen tref je soms de naam aan in heel ander registers. Bijvoorbeeld die welke de Heer van Schagen bijhield, waarin hij noteerde, of liever waarin zijn rentmeester noteerde wie recht had op arbeidsloon voor verleende diensten of werkzaamheden, bijvoorbeeld aan de Huijgendijk.
Deze registers zijn alle bewaard gebleven in het Regionaal Archief Alkmaar, onder het Oud Archief Schagen, inventarisnummers 140 tot en met 145. Wie namen wil leren kennen van Schagenaren in de 17e en 18e eeuw kan in deze registers zijn hart ophalen. En vandaar naar de notariële archieven, de schepenrollen en de transportregisters voor de 'verhalen' over die Schagenaren is maar één stap.
Bronnen
