Gedempte Gracht 48

Artikel

Een bewogen familieleven

Een jarenlange speurtocht door aantekeningen en foto’s van mijn moeder, leidde uiteindelijk tot een boek over haar veelbewogen leven: ‘De macht van het verleden’. En Schagen speelt daarin een belangrijke rol.

Ik ging een kijkje nemen waar ze indertijd woonde: Gedempte Gracht - toen en nu. Leek me leuk. Maar zo simpel was dat niet…

H5 Schagen32 famTimm vlnr 2

Ach, wat een bijzondere beleving: naar Schagen om dat woonhuis te zien waar mijn moeder zo uitgebreid over schreef. Het pand was van haar grootvader Gerrit Dorbeck. Toen zijn vrouw overleed, vroeg hij zijn dochter Martina, getrouwd met Henri Timmermans, om met man en kinderen (acht stuks!) bij hem te komen wonen. Zo sneed het mes aan twee kanten: zijn huishouden werd gerund en het gezin Timmermans, met een ongeneeslijk zieke vader –hij had MS– was onder de pannen. In 1930 trokken ze bij opa in, mijn moeder Lien was 12. Met z’n allen in dat huis! Maar Lien had er de tijd van haar leven, ging elke dag met broer Gerard naar het Lyceum in Alkmaar. “Het waren heerlijke jaren,” schrijft ze. “Vroeg op, vroeg met de trein weg, fijne vriendinnen, leuke docenten, fijn op school en om 6 uur weer samen met Gerard naar huis. Geen werk thuis meer, niet meer voor de kleintjes zorgen, alleen maar huiswerk maken, kousen stoppen en vader helpen als het nodig was.” Ze beleefde er haar gelukkigste jaren. De drama’s kwamen pas later…

Enfin, zo enthousiast als ik naar Schagen toog om te bekijken hoe het pand er nu bij stond, foto in de hand, zo suf liep ik daar een beetje rond te dolen. Ik kon het gewoon niet vinden. Zeker, er was markt die dag op de Gracht, de zon scheen, de mensen waren vrolijk, grote kramen stonden royaal op de trottoirs en voor alle huizen opgesteld, het was een drukte van belang. Nu werkte het ook niet mee dat ik naar het verkeerde huisnummer aan het zoeken was: nr 4 had mijn moeder ooit genoteerd. En ze was precies genoeg, dus ik maar kijken en nergens zien. Bleek het nummer 48 te zijn – het Schager adresboek uit 1936 leerde me onlangs dat opa Dorbeck –‘kassier’– èn vader Henri Timmermans met gezin, woonden op Hoogzijde C 4, oftewel het latere Gedempte Gracht 48. Kortom, ik was er straal voorbij gelopen. De gevel die ik zocht verschool zich achter een paar fikse marktkramen, en daarbij was het geen woonhuis meer, maar een winkel. Ja! Echter, het stond wel zo’n beetje tegenover boekhandel Plukker, waar ik notabene net was geweest met mijn boek ‘De macht van het verleden’.

Aan het huis lag het niet. Het ontroerde me dat de gevel nog zo herkenbaar dezelfde is, bijna een eeuw later. Ook de trap meteen als je er binnenkomt, is authentiek. Het idee dat over diezelfde trap al die voeten liepen, de kinderen naar zolder, en opa Dorbeck – bankier, kruidenier en kerkmeester– naar “zijn eigen kantoor waar hij de drukte binnen kon ontlopen”, zoals mijn moeder Lien het beschreef…

Onthutsend als ik nu weer naar die oude foto kijk uit 1932, met praktisch de hele familie Timmermans –op de oudste zoon na die naar het seminarie ging– buiten voor datzelfde huis en achter het raam mijn moeder Lien met haar jongste zusje op schoot.

1932, een memorabel beeld, een momentopname: 14-jarige Lien had op dat moment geen flauw vermoeden van de vele dramatische ontwikkelingen die zo bepalend in haar leven zouden zijn. En uiteindelijk ook voor dat van mij: was het anders gelopen, had zij anders beslist, op een paar cruciale momenten, dan was ik nu niet hier.

H9 kopie

Dan momentopname 2, tien jaar later. Foto uit 1943, middenin de oorlog: Lien, blij na een wanhopigetijd, viert in Schagen haar verlovingsfeest. Nu ik toch rond banjer in de regio, probeer ik uit te vinden waar het is, zo groot is Schagen niet, denk ik dan, een dijkje, Schagerweg? Ik weet het niet… Mijn moeder is ruim een jaar vóór de verlovingsfoto, in 1942, bevallen van een zoon, mijn oudste broer. De zwangerschap was niet bepaald gepland, ongehuwd zwanger, wat moeten de buren wel niet denken. Tijdens het lezen van haar oprechte verslag –het kost Lien heel veel moeite de gebeurtenissen te beschrijven– en het uitwerken van wat mijn boek zou worden, doe ik mijn best om te begrijpen wat de tijd van toen dicteerde. Niet te oordelen. Om te beginnen mocht ze als meisje niet doorstuderen na haar (mooie) eindexamen gym, niet nodig, meisjes trouwen toch? En ze wilde dolgraag arts worden. En dan werd zo’n zelfde meisje wel erg afgeschermd opgevoed: “Nooit kwam ik met anderen in contact dan ons eigen clubje.” Een 14-daags schoolreisje naar Noorwegen ging aan haar neus voorbij. Haar moeder stuurde in plaats van Lien haar oudste broer mee, die niets met de school te maken had. Lien schrijft hierover: “Een meisje tussen die jongens was niet goed. Ze heeft niet beseft, moeder, wat ze me hiermee tekort gedaan heeft. Hoe ik eindelijk eens de kans kreeg jong te zijn onder andere jongeren en onder andere jongens. Om eens op vakantie verliefd te worden. Wat ontnam ze me veel. Het was toen 1937, in 1940 begon de oorlog en konden we helemaal niet meer uit of met vakantie, tot 1945, toen ik die vrije onbezorgde tijd al voorbij was.” Oorlog, en het onvoorstelbare gebeurde, ongewenst zwanger.

Respectabele familie dit, roomskatholieke moraal dat, de buren…… het leert mij wel hoe belangrijk het is altijd een eigen denkspoor te blijven volgen. Mijn moeder Lien werd het kind van de rekening. In een barre winter mocht zij, zwanger en wel, het zelf gaan uitzoeken. Zij bivakkeerde in een ijskoude kerk, werd dood-ziek, beviel in een ziekenhuis, werd een paar keer geopereerd. Ze overleefde het en werd verliefd op de priester die haar had bediend. En hij op haar. Ook dat nog, denk ik als ik dat lees, hoe nu verder…

En zo blijf ik geboeid doorlezen, doorschrijven, me inleven, me verplaatsen in een andere tijd. Bewonder ik de manier waarop ze alle moeilijkheden heeft opgelost, steeds maar weer, haar moed, haar veerkracht. Met kind en ongetrouwd een baan behouden? Geen optie. Overal werd ze ontslagen. Ja, behalve in Den Helder: “Daar konden ze niemand krijgen vanwege de vele bombardementen.”

De verloving in Schagen in 1943 was overigens van korte duur. Lien kende hem pas een paar maanden en ze had er géén goed gevoel over. Vlak voor kerst maakte ze het uit. Tot grote woede van Jan (zoals hij heette) en alleman (haar familie die het een ideale oplossing vond voor het kindzondervader-probleem). Later zou blijken dat deze Jan al een andere verloofde had…

Momentopname 3, mijn moeder noteert: “1945 – Het was een mistige, sombere dag in november toen ik in De Tijd een huwelijksadvertentie zag staan. Ik was in een depressieve bui, en schreef. Mijn baan als inspectrice bij de kinderbescherming was zwaar, Johnny bleef thuis in Schagen, de problemen met mijn moeder iedere dag waren slopend. John moest ‘tante’ tegen me zeggen en ik zei: ‘Ik ben mama’. Wat een eindeloze onbegrijpelijkheid voor een kind van 4. Ik kon er niet meer tegenop en wilde weg.”

Hoe ze vervolgens zomaar met mijn vader trouwde, ‘man met kind uit Amsterdam’, man die ze totaal niet kende, ik begrijp het. Door uit te zoeken hoe het verder ging, het trauma van mijn vader, de wording van ons wat complexe gezin, werd het familieverhaal compleet. En al doende kon ik in die langere familielijn, ver terug naar mijn voorouders, ook zien wat mijn erfenis was, wat doorgegeven is van de ene generatie op de andere, aan gemis, aan kracht

“Het verleden is in het nu present,” schreef mijn moeder op de eerste bladzijde van haar notities. En dat slaat niet alleen op het huis in Schagen waar ze zo fijn woonde – en dat ik nu ook zie als deel van mijn historie. Toen ik begon met het schrijven van dit boek, gegrepen door haar persoonlijke aantekeningen, liet het gevoel me niet meer los dat zij meer vertelt dan haar eigen verhaal. Zonder Schagen geen Amsterdam. ‘De macht van het verleden’ koos ik pas na de laatste punt als titel. Een voorgeschiedenis in z’n context en samenhang geeft meer inzicht, ontdekte ik, dan wat losse feiten, fragmenten en flarden die alle kanten opgaan, en de status krijgen van geheim.

cover De macht van het verleden