Artikel

Fam­i­liebedrijf Schmalz in Scha­gen over­leefde twee grote branden

Al meer dan hon­derd jaar is de naam Schmalz ver­bon­den aan de Gedempte Gracht in Scha­gen. De huidige dameskled­ingzaak aan deze straat, die een eeuw gele­den nog Laagz­i­jde heette, is voort­gekomen uit tex­tiel– en man­u­fac­turen­zaak Vader. Deze werd in 1902 door Theo Schmalz overgenomen en bleef daarna 3 gen­er­aties lang in de fam­i­lie. Sinds 1993 zit er geen Schmalz meer in het bedrijf, maar de naam bli­jft op de gevel staan. Want Schmalz is een begrip in Schagen.

Geen lap­je­spoep
Veel kled­ingza­ken in ons land zijn ooit begonnen door Duitse tex­tiel­han­de­laren, die in de negen­tiende eeuw als marskramers – “lap­je­spoepen” en han­neke­maaieres” — door Ned­er­land reis­den. Naast bek­ende ketens als V&D, C&A en P&C hebben ook regionale kled­ingbedri­jven als Brugge­man, Köster, Mei­jer en Schmalz een Duitse achtergrond.

‘Groot­vader Theo Schmalz kwam in 1890 wel uit Duit­s­land, maar hij was geen lap­je­spoep’, vertelt klein­dochter Jenny Noor­man – Schmalz. ‘Hij wilde via Rot­ter­dam naad de Verenigde Staten van Amerika emi­gr­eren, maar zijn met­gezel liet het afweten en toen is hij in Ned­er­land gebleven.’

Na enig omzw­ervin­gen kwam Theo Schmalz bij tex­tiel­han­del Vader in Scha­gen terecht, waar hij zes jaar als bedi­ende werkte. Daarna trad hij in dienst van de man­u­fac­turen­zaak van de gebroed­ers Frese in Venhuizen.

Winkel van Sinkel

Zijn huwelijk met een rijke boeren­dochter stelde Theo Schmalz in staat om in 1902 tex­tiel­han­del Vader in Scha­gen over te nemen. Aan­vanke­lijk was het echt een ‘Winkel van Sinkel’ met tex­tiel­waren, bed­den, naaima­chines en van alles op het gebied van woninginrichting.

Bran­den

Twee grote bran­den – in 1913 en 1984 – ver­woest­ten wel de pan­den van Schmalz, maar niet het fam­i­liebedrijf. Jenny Noor­man: ‘De eerste brand brak uit tij­dens de ker­stda­gen. Er ston­den echte kaarsjes in de eta­lage en dat liep ver­keerd af’. Echtgenoot Jitzes Noor­man laat de eerste steen zien die op 6 maart 1914 werd geplaatst ter gele­gen­heid van de start van de herbouw.

In de Tweede Werel­door­log kwam de tweede gen­er­atie Schmalz aan bod. Aan­vanke­lijk had­den zonen Kees en Wil samen de lei­d­ing in han­den, maar dat ging mis. Kees ging alleen door met de zaak, die zich steeds meer in de richt­ing van dames– en heren­mode ontwikkelde. In 1976 split­ste Schmalz die twee afdelin­gen. De heren­mode kreeg onder­dak in het achter de zaak gele­gen overdekte winkel­cen­trum Makado.. De dameskled­ing bleef aan de Gracht. In de jaren tachtig, toen Jenny en Jitzes Noor­man het bedrijf had­den overgenomen, werd de zaak aan de gedempte gracht opnieuw door een grote brand ver­woest. In 1984 vloog het naast­gele­gen pand van Foto Nies­tadt in brand en het vuur sloeg over naar de gebouwen van Schmalz, die volledig afbrandden.

Nieuw­bouw

In augus­tus 1985 was de nieuw­bouw klaar. De pan­den Gedempte Gracht 27, 29 en 31 vor­men sinds­dien een geheel. Met naast Schmalz Mode nog twee winkels onder het­zelfde dak. Boven deze drie zaken bevin­den zich negen apparte­menten. Jenny en Jitzes Noor­man wonen in het apparte­ment op de derde en hoog­ste verdieping. Zo zijn ze nog steeds ver­bon­den met het bedrijf, dat niet meer in de fam­i­lie is, maar nog steeds de naam Schmalz draagt.

Dit artikel is overgenomen uit West-​Friesland toen en nu, num­mer 3, dat ver­scheen in 2009

De copy­right berustte bij de Uit­gev­erij Waan­ders BV in Zwolle, die na fail­lisse­ment is ontbonden.

TM: Theo Mes fotografie