• Geheugen van Schagen, 600 jaar stads­geschiede­nis
  • His­torische Verenig­ing Schagen
Menu
  • Over ons
  • Artike­len
  • Video’s
  • Audio’s
  • Afbeeldin­gen
  • Links
  • Nieuws
  • Con­tact
  • Inzen­den
  • Toon alles
  • Voor Chr.
  • 0000 — 1000
  • 1000 — 1400
  • 1400 — 1500
  • 1500 — 1600
  • 1600 — 1700
  • 1700 — 1800
  • 1800 — 1900
  • 1900 — 2000
  • 2000 — 2100
  • Ontwik­kelin­gen
  • U bevindt zich hier:
  • Home >
  • Artike­len >
  • 1900 — 2000 >
  • Over­toom, Jos, archi­tect, musi­cus en anti­quair

Over­toom, Jos, archi­tect, musi­cus en antiquair

  • Afdrukken

  • Artikel
  • Bron­nen
  • Reac­ties
  • Artikel
  • Bron­nen
  • Reac­ties

Artikel

Overtoom, Jos (1895-1980)

De tal­en­trijke en veelz­i­jdige Joseph Lau­ren­tius – Jos – Over­toom wordt op 12 augus­tus 1895 geboren aan de Nieuwe Laagz­i­jde in Scha­gen. Hij is de jong­ste van elf kinderen in het gezin van Simon Over­toom met­se­laar, bouwkundige en aan­nemer) en Helena de Pater. Rond 1915 ves­tigt hij zich in Baarn, waar hij zijn bloeitijd als zelf­s­tandig archi­tect beleeft. Na zijn terug­keer in Scha­gen in 1937 volgt hij vooral zijn passies: musiceren en han­de­len in tweede­hands artike­len. Hij ontwerpt dan onder meer nog de Lau­ren­tiuskerk in Kol­horn (1954, bijk­erk van de Christo­foruskerk, inmid­dels ges­loopt) en het kapel­letje aan de Keins (1956). Op 13 okto­ber 1980 over­li­jdt Jos Over­toom in het zieken­huis te Alk­maar.

Kun­st­ni­jver­hei­dss­chool
Het is niet vreemd dat Jos Over­toom, afkom­stig uit een fam­i­lie van bouw­ers, archi­tecten en aan­nemers, het zelf ook in die richt­ing gaat zoeken. Daar­naast valt in zijn jeugd reeds op dat hij muzikaal zeer begaafd is: hij treedt bij vele gele­gen­heden als vio­list op met zijn broer Siem (cello) en zus Lena (piano).
Voor zijn oplei­d­ing kiest Jos voor de Kun­st­ni­jver­hei­dss­chool in Ams­ter­dam: Quelli­nus, geves­tigd in het Rijksmu­seum. Hij studeert er van 1911 tot 1915 en slaagt met de best gemaakte ein­dop­dracht. Ver­vol­gens ves­tigt hij zich als zelf­s­tandig archi­tect in Baarn, waar zijn broer Siem dan al als aan­nemer werkt. Jos bli­jft tevens actief in de regio Scha­gen, als archi­tect en als zanger/​dirigent. Voor viool­lessen, het leren bespe­len van diverse andere instru­menten alsmede het deel­ne­men aan een Gre­go­ri­aans koor spoedt hij zich weke­lijks naar Amsterdam.

Jos Overtoom als jonge violist.
Jos Over­toom als jonge vio­list.

Baarn­sche Courant
De Baarnse archi­tect Mar­tin Groen­esteijn schri­jft in de Baarn­sche Courant (1995) over de beteke­nis van Jos Over­toom als archi­tect in die plaats:
‘Over­toom was een kun­ste­naar die zich niet beperkte tot archi­tec­tuur maar ook bezig was met tekenen/​schilderen, fotografie, beeld­houwen en muziek. Naast vio­list was hij in het Baarnse verenig­ingsleven actief als zanger.’
Groen­esteijn beschri­jft tot in detail de bouw­stijl van de archi­tect: ‘Effi­ciënt en sober mate­ri­aal­ge­bruik is een van de ken­merken van Over­toom, bijvoor­beeld spe­ciale met­sel­w­erkver­ban­den, dunne luifels e.d. Nage­noeg alle mij bek­ende ontwer­pen ken­merken zich door a-​symmetrische com­posi­ties van in elkaar gri­jpende vol­umes en vlakken, waar­van delen op zich wel weer sym­metrisch zijn. Zijn oeu­vre valt te beschri­jven als baksteen-​expressionisme. Hoewel hij bouwde van Rot­ter­dam tot Scha­gen en van Obdam tot Hil­ver­sum staan al zijn top­stukken in Baarn, iets om zuinig op te zijn.’

Villa „De Berk­jes„
Dat is inder­daad gebeurd. Zo is de door en voor hemzelf ont­wor­pen villa De Berk­jes, Dal­weg 7 in Baarn, – Jos woonde daar de laat­ste vijf jaar van zijn verblijf in Baarn – in de jaren negentig ger­estau­reerd en inmid­dels tot rijksmon­u­ment verk­laard.
In het boek ‘Baarn, geschiede­nis en archi­tec­tuur’ van Fred Gaas­beek e.a zijn een aan­tal pan­den van Jos Over­toom opgenomen. De Berk­jes wordt genoemd als voor­beeld van het Nieuwe Bouwen.
Zie ook https://​www​.groene​graf​.nl/​f​o​t​o​d​e​t​a​i​l​.​p​h​p​?​i​d​=​4​5​1​8.


Villa De Berkjes (Foto RTV Baarn).
Villa De Berk­jes (Foto RTV Baarn).


Terug naar Scha­gen
De bouww­ereld kri­jgt aan het begin van de jaren der­tig ten gevolge van de cri­sis te maken met het niet door­gaan van pro­jecten. Broer Siem was reeds in 1935 terugge­keerd naar Scha­gen, nadat hij en broer Theo hier­mee gecon­fron­teerd wer­den in Hil­legers­berg (Rot­ter­dam) waar zij toen een aan­nemers­bedrijf had­den. Ook Jos Over­toom ver­huist in 1937 terug naar het oude netwerk in Scha­gen. Daar tekent hij twee huizen naast elkaar op het Noord: één voor Siem met zijn kinder­rijke gezin en één voor zichzelf. Jos trouwde nooit.
Samen met Siem wordt hij biss­chop­pelijk inspecteur van kerken in het bis­dom Haar­lem. Hun taak betreft niet alleen inspec­tie, maar ook onder­houd, ver­bouwing en restau­ratie.
Als Siem in 1941 naar Alk­maar ver­huist om zich daar als aan­nemer te ves­ti­gen, heeft Jos zijn eigen huis reeds ver­wis­seld voor twee kleine huis­jes aan de overkant van het Noord, waar hij zich vooral bezighoudt met antiek. De wonin­gen zijn volgestouwd met tweede­hands spullen, eve­nals de zolder van een buur­man.
Jos blijkt ook een scherp­schut­ter. Hij wint vele wed­stri­j­den in de regio en wordt meerdere keren lan­delijk kam­pi­oen. Enerz­i­jds is het de sport, anderz­i­jds is het bedoeld om in tij­den van vrede te oefe­nen voor wat komen kan.


Kapel­letje aan de Keins
In Scha­gen is Jos Over­toom niet heel bek­end gewor­den als archi­tect, hoewel hij daar en in de wijde omgev­ing een behoor­lijk aan­tal huizen en scholen getek­end heeft of er als opzichter bij betrokken was. Een aan­tal bek­ende winkel­pan­den in Scha­gen werd door hem vernieuwd.
Maar bove­nal is hij de archi­tect van het kapel­letje aan de Keins (gebouwd door broers Siem en Han). Tegen­wo­ordig trekt dit kapel­letje vele bezoek­ers.
Zie ook: https://​www​.kistemaker​.nl/​w​e​s​t​-​f​r​i​e​s​l​a​n​d​_​h​e​t​_​l​a​n​d​_​w​a​a​r​_​w​i​j​_​w​o​n​e​n​/​w​f​0​2​_​0​3​_​0​7​2​.​p​h​p.

Jos Overtoom als dirigent rond 1960.
Jos Over­toom als diri­gent rond 1960.

Musi­cus
Katholieken uit die tijd kenden hem vooral als voorzit­ter, zanger en diri­gent van het kerkkoor in de Christo­foruskerk en van­wege zijn betrokken­heid bij (activiteiten voor) de jeugd. Wan­neer hij in 1949 meer dan 35 jaar lid is van het kerkkoor, waar­van 25 jaar als diri­gent, ont­vangt hij voor zijn ver­di­en­sten de pauselijke onder­schei­d­ing Pro Eccle­sia et Pon­tif­ice.
Hij is in meerdere opzichten geïn­ter­esseerd in religie en spir­i­tu­aliteit als lev­en­shoud­ing, waar­bij hij het zake­lijk aspect niet uit het oog ver­li­est: er moet immers ook geld ver­di­end wor­den om van te leven.
Het is een man met een vrije geest, die graag zijn eigen gang gaat. Menigeen herin­nert zich anek­dotes uit het kleur­rijke leven van ‘ome Jos’.


Schilderij Guer­cino
Een wel heel bij­zon­der ver­haal uit het leven van Jos Over­toom – waar­van hij zelf de spec­tac­u­laire afloop niet meemaakte – betreft het schilderij ‘David en het afge­hakte hoofd van de reus Goliath’ van de Ital­i­aanse barokschilder Guer­cino uit 1657.



Jos, die naast al de eerder genoemde bezighe­den ook nog fotografeerde en schilder­les heeft gehad van de Alk­maarse schilder Koos Stikvoort (1891−1975), ont­dekt dit schilderij in 1951 op een veil­ing in Ams­ter­dam. Het heeft dan eeuwen­lange omzw­ervin­gen achter de rug en wordt toegeschreven aan een andere schilder, Guido Reni. Onder diens naam heeft het schilderij op een ten­toon­stelling in het Ams­ter­damse Stedelijk Museum gehangen.

Bij­zon­der kunst­werk
De Schager anti­quair moet het gevoel hebben gehad dat dit een bij­zon­der kunst­werk was en koopt het grote doek (2.13 bij 1.58 m) ‘voor een prikkie’ tij­dens de veil­ing. Een jaar later voert Jos Over­toom een ver­bouwing uit in het water­schap­shuis – het Drechter­landse Huis – aan de Grote Oost in Hoorn.
Diederik Aten, water­schap­shis­tori­cus bij Hoogheem­raad­schap Noorderk­wartier, schri­jft hierover in 2016 aan fam­i­lielid Paula Over­toom:
‘De heer Over­toom heeft toen van de gele­gen­heid gebruik gemaakt om in dit pand – een oud heren­huis – een schilderij op te hangen. Na enige tijd heeft hij het te koop aange­bo­den aan het water­schap. Dat is na wat heen en weer geschrijf in maart 1952 inder­daad tot aankoop overge­gaan. Het betreft een groot doek voorstel­lende David met het afge­hakte hoofd van de reus Goliath. Na twee water­schap­scon­cen­traties bevindt het schilderij zich nu in de col­lec­tie van het hoogheem­raad­schap in Heer­hugowaard. Na jaren­lang onder­zoek zijn we er achter gekomen dat het iets bij­zon­ders is.’

Miljoe­nen waard
Het is de Britse kun­sthis­tori­cus Nicholas Turner die in 2016 de ver­moe­dens van eerdere tax­a­teurs beves­tigt: het is een echte Guer­cino en daarmee in een klap miljoe­nen waard. Tij­dens de Open Mon­u­mentenda­gen in 2016 is het schilderij nog in Heer­hugowaard te zien, daarna ver­huist het voor onbepaalde tijd in bruik­leen naar Museum Boi­j­mans van Beunin­gen in Rot­ter­dam.

Christof­fel­hof
Zijn laat­ste jaren bracht Jos Over­toom door in bejaar­den­huis Christof­fel­hof te Scha­gen (eind vorige eeuw ges­loopt). Paula Over­toom: ‘Zijn kamer daar was eve­neens volgestouwd met spullen. Onder bed lagen aller­lei violen, andere muziekin­stru­menten, draaitafels enz.’. Hij over­leed op 13 okto­ber 1980 in het zieken­huis in Alk­maar en is begraven bij zijn oud­ers in een mon­u­men­taal graf, door hemzelf in 1929 ont­wor­pen, op de katholieke begraaf­plaats van de Christo­foruskerk in Schagen.


Gegevens aan­geleverd door:
Paula Over­toom te Scha­gen. Bew­erkt door: Peter Smit te Alk­maar (2020).

Graf in Schagen door Jos Overtoom ontworpen voor zijn ouders.
Graf in Scha­gen door Jos Over­toom ont­wor­pen voor zijn ouders.

Dit artikel is met goed­vin­den en in dank overgenomen uit het West­fries Biografisch Woordenboek

Bronnen

Reacties

Spon­soren:

Gorter Luiken
Westhuis
Veko
Klitsie parket
Havana
Gorter Holding
BDO
Jan Rozing Mannenmode
Zwaan & Schouten
Rotary
Heeren van Scaghen
GEO architecten
Emogy Marketing- en reclamebureau
Gemeente schagen
Het Zijper Notariskantoor
CineMagnus Bioscoop Schagen
Bejo zaden
Burghorn
Rabobank Kop van Noord-Holland
Joomla Mod­ules Joomla Tem­plates
  • Emogy-site
©2023 Het Geheugen van Scha­gen | design www​.emogy​.nl