Artikel

Ze was zeven­tien toen de Tweede Werel­door­log uit­brak. Tot dan toe had het feit dat Selma joods was geen grote rol in haar leven gespeeld, maar nu werd het ineens een kwestie van leven en dood. Hoewel ze in 1942 werd opgeroepen om zich te melden voor een werkkamp, wist ze daar onderuit te komen. Ze sloot zich aan bij het verzet: onder de naam Mar­gareta van der Kuit, ofwel Marga, ver­val­ste ze doc­u­menten en koerierde ze door het hele land. Ver­schei­dene keren ontsnapte ze aan de nazi’s, maar in juli 1944 werd ze ver­raden en via kamp Vught naar Ravens­brück getrans­porteerd. Anders dan haar zusje Clara en haar oud­ers over­leefde ze de gruwe­len van het kamp. Al die tijd wist nie­mand dat ze joods was, en nie­mand kende haar echte naam. Pas na de oor­log durfde ze die weer uit te spreken: Selma.

“Mijn opa aan vaders kant, Levi Velle­man, was een antiekhan­de­laar in Scha­gen. Hij had daar en in Haar­lem een winkel, maar een wel­varend man werd hij nooit.
Mijn oma aan vaders kant, Saartje Slagter, was huisvrouw, zoals de meeste vrouwen in die tijd – al vold­eed ze niet aan het stereo­type beeld, want ze was niet zo’n goede.”

Even verder schri­jft ze: “Mijn vader, Barend Levi Velle­man, het eerste kind van Levi en Saartje, werd geboren op 10 april 1889. Zijn voor­spoedige geboorte moet een oplucht­ing zijn geweest voor mijn opa. Zijn eerste vrouw Betje was namelijk in het kraambed gestor­ven, en hun zoon­tje, ook Barend geheten, stierf 4 dagen later”.

Dit frag­ment maakte mij nieuws­gierig naar deze fam­i­lie en hun relatie tot Scha­gen. Hieron­der volgt een recon­struc­tie van het leven van het gezin van Levi en Saartje en het gezin van Barend Levi en Fem­metje.

Gezin van Levi Velle­man
Levi komt op de wereld in Alk­maar op 28 juni 1864 als zoon van Barend Velle­man en Saartje van Dal.
Levi komt uit een joodse fam­i­lie en zou joods trouwen. Hij groeit op in Alk­maar.
Scha­gen
Op 22-​jarige leeftijd (1886) ves­tigt hij zich als koop­man in Scha­gen. In datzelfde jaar trouwt hij met Betje Buitenkant. De over­li­j­den­sakte (zie hieron­der) van hun eerste kind (1887) ver­meldt als adres: Nieuw­straat, wijk A, num­mer 105.

Op 23 feb­ru­ari 1888 sterft Betje in het kraambed. Ook zijn zoon­tje Barend sterft na enkele dagen. Vol­gens de akte van over­li­j­den (zie hieron­der) wonen ze dan aan het Noord, Wijk A num­mer 71.

Kinder­sterfte hoort bij het dagelijks leven in die tijd. Op het gebied van hygiëne, medis­che zorg en voor­licht­ing moet nog veel ont­dekt wor­den.
Kort na de dood van Betje trouwt Levi voor de tweede keer op 20 juni 1888. Hij trouwt met met Saartje Slagter. Ook in het huwelijk van Levi en Saartje is sprake van kinder­sterfte; zij ver­liezen drie kinderen op zeer jonge leeftijd. Hun eerste zoon, Barend Levi, de vader van Selma, komt wel gezond op de wereld. Hij ziet het lev­enslicht in Scha­gen op 10 april 1889. Tot 12 jan­u­ari 1891 bli­jft het gezin van Levi en Saartje in Scha­gen wonen.
Ver­huizen
Het lijkt erop dat Levi en Saartje dik­wi­jls ver­huizen. Het waarom is onduidelijk. Achtereen­vol­gend vin­den we:
Rot­ter­dam in 1890, geboorte Mozes Barend
Ams­ter­dam in 1892/​93, geboorte Gri­etje en Har­tog
Purmerend in 1894/​96, geboorte Joseph en Alida in Purmerend
Haar­lem in 1898/​1902, geboorte Betsy, Joseph en Mozes.

Haar­lem en weer Alk­maar
In Haar­lem woont het gezin aan de De Wit­straat 31. Zijn klein­dochter Selma ver­meldt in haar boek dat Levi in Haar­lem ook een antiekzaak had. In elk geval wonen ze in Haar­lem tot na 7 juli 1920, dat staat in de huwelijk­sakte van hun dochter Alida. Na dik 20 jaar Haar­lem vertrekken naar Alk­maar. Als Levi op 10 sep­tem­ber 1923 sterft, ver­meldt de akte van over­li­j­den (zie hieron­der) als woon­adres: Lange Raam­straat 30 in Alkmaar.

Saartje
Saartje ves­tigt zich na het over­li­j­den van Levi in Ams­ter­dam en bli­jft daar tot 29 augus­tus 1928. Op 29 aug 1928 woont ze weer in haar geboortes­tad Rotterdam.

Holo­caust
Levi maakt de gruwe­len van de holo­caust uit­er­aard niet meer mee. Maar zijn Saartje helaas wel. In de oor­logs­jaren woont zij blijk­baar weer in Ams­ter­dam aan de Nieuwe Heeren­gracht 121. Van­daar wordt zij op trans­port gezet naar Auschwitz en keert niet meer terug. Zij wordt daar om het leven gebracht op 25 sep­tem­ber 1942. Hun kinderen Barend, Betsy en waarschi­jn­lijk ook Har­tog en Mozes, wor­den eve­neens afgevo­erd en komen niet meer terug.

Reg­is­tratiekaart van de Joodse Raad van Saartje. in het rood (NR= niet terugge­keerd, sterf­da­tum 25.9.42)

Gezin van Barend Levi Velleman

Barend Levi is de eerst­ge­borene uit het tweede huwelijk van zijn vader Levi met Saartje Slagter.
Hij is geboren op 10 april 1889 in Schagen.

Voor zijn huwelijk werk hij als con­troleur in een cir­cus. Later ver­di­ent hij zijn brood als bedri­jf­slei­der en arti­est.
Barend trouwt op 22 maart 1911 in Alk­maar met de op 9 augus­tus 1889 geboren Fem­metje Spier, dochter van David Spier en Klaartje Eng­lan­der. Zij kri­j­gen samen vier kinderen:
Levi Barend (Louis genoemd) in 1911,
David Henri in 1913,
Sara (Selma genoemd) in 1922 en
Clara in 1928.

Op 11 juli 1933 woont het gezin in Ams­ter­dam aan de Tweede Jan van der Hei­j­den­straat 41 III.
Op 28 sep­tem­ber 1936 ver­huizen zij naar de Jan Lieven­straat 48 I, een zijs­traat van de Jozef Israel­skade in de Diamantbuurt.

Afbeeld­ing links: Barend Levi Velle­man (joodsmon​u​ment​.nl)

Afbeeld­ing hieron­der: Het gezin van Barend en Fem­metje, Clara is nog niet geboren (joodsmon​u​ment​.nl)

Holo­caust
Het gezin van Barend Velle­man onderneemt in 1942 pogin­gen om onder te duiken. Dat lukt maar ten dele. Fem­metje komt, samen met haar dochter Clara, op 15 juni 1943 in West­er­bork, terecht. Zij wor­den bei­den op 29 juni 1943 gede­por­teerd naar Sobi­bor en direct na aankomst op 2 juli 1943 in de gaskamers omge­bracht.
Barend Velle­man wordt begin okto­ber 1942 afgevo­erd naar West­er­bork. Op 4 decem­ber werd hij op trans­port gesteld naar Auschwitz, waar hij na aankomst op 7 decem­ber 1942 in een gaskamer sterft.
Louis en David
Beide broers wonen niet meer thuis en weten de ver­plichte reg­is­tratie van Joden te ont­lopen.
David ziet kans naar Enge­land te gaan en Louis vaart als machin­ist bij Hol­land­sche Stoom­boot Maatschap­pij, met als stand­plaats Lon­den.
Selma
Selma sluit zich aan bij het verzet. Haar niet-​joodse uiter­lijk maakt dat mogelijk. Na ver­raad wordt zij op 8 sep­tem­ber 1944 als niet-​joods naar het con­cen­tratiekamp Ravens­brück ges­tu­urd onder haar verzetsnaam Mar­gareta van der Kuijt. Zie foto hieron­der, afkom­stig uit her­denk­ingsmu­seum Ravens­brück

Op haar reg­is­tratiekaart (zie hieron­der) van de Joodse Raad is dat ver­meld, met 21 okto­ber 1920 als valse geboorte­da­tum. Op 20 augus­tus 1945 wordt Selma per vlieg­tuig vanuit Zwe­den gerepa­trieerd naar Amsterdam.

Daar hoort zij dat haar oud­ers en zusje Clara zijn ver­mo­ord in resp. Auschwitz en Sobi­bor.
Selma ver­huist naar haar broer in Lon­den. Haar broer zorgt voor een baan bij de Ned­er­landse ambas­sade. In Lon­den trouwt zij met de Bel­gis­che Hugo van de Perre. Zij kri­j­gen een zoon.
Tot haar pen­sioen werkt ze als jour­nal­ist voor onder meer de BBC en als cor­re­spon­dent voor Avro’s Tele­vizier en de Bel­gis­che krant De Stan­daard.
Selma woont nog steeds in Enge­land en schreef haar boek in het Engels, omdat ze die taal inmid­dels beter beheerst dan het Ned­er­lands.
Nu is ze is trots dat ze haar oor­logs­geschiede­nis uitein­delijk heeft opgeschreven. Ze begon in 2003 en voltooide haar boek in 2019, toen ze 97 was.

Selma van der Perre in 2020

Genealo­gie Levi Velle­man onder tab Bron­nen