Artikel

Een echte Scha­ge­naar voelt zich pas op zijn gemak als hij van verre ‘zijn’ twee torens in het vizier kri­jgt: die van de neogo­tis­che Christo­forus of Christof­fel aan de Gedempte Gracht en de renaissance-​achtige toren van de Grote Kerk op de Markt.
Tot aan de verni­eti­gende brand in 1895 stond op die plek de ‘oude’ Christo­forus, ver­noemd naar de patroon­heilige die de heren van Scha­gen in de 15de eeuw meena­men uit Beieren, hun land van herkomst.

In de bijruimten van de Grote Kerk is een serie foto’s te zien van de mid­deleeuwse Christo­foruskerk die door onvoorzichtigheid van een lood­gi­eter totaal uit­brandde. Dat was een ramp. Niet alleen ging het gehele kerk­in­terieur ver­loren, preek­stoel, heren­banken en orgel, maar gelukkig bleef het archief gro­ten­deels gespaard.

Boven: exterieur ca. 1890
Onder: interieur in 1795

De kerk in 1895 na de brand

Praal­graf

De brand ver­woestte ook het praal­graf van heer Johan van Scha­gen en zijn vrouw Anna. Dat mon­u­ment was vergelijk­baar met de praal­graven in Veen­huizen en Span­broek. Tevens sneu­velde een aan­tal grafstenen.

De steen van het praal­graf van Johan en Anna na restauratie

Nieuw­bouw
Had in onze ogen de kerk kun­nen wor­den ger­estau­reerd, aangezien de muren waren bli­jven staan, de besliss­ing viel anders uit. Er kwam een nieuw gebouw. Archi­tect van deze gemengd neogo­tis­che en-​renaissancistische kerk was J.A.G. van der Steur (1865−1945); die later bek­end­heid ver­wierf als de bouwheer van het Haagse Vredespaleis.

De Grote Kerk heeft allure, vooral aan de buitenkant. Ven­ster­trac­erin­gen, natu­ursteen­blokken, pinakels en reek­sen dakkapellen met een toren waar­van de spits een recon­struc­tie is van de ver­brande kerk. Wel wis­selde bij de nieuw­bouw de toren van plaats: hij ver­huisde van de west­kant, zijn tra­di­tionele plek, naar de oost­z­i­jde.
Het interieur wordt gedom­i­neerd door het litur­gisch cen­trum: het Van Damorgel met een daar­bij aangepaste preek­stoel en lesse­naar. De ramen tonen weids. Toch wordt de ruimtew­erk­ing teniet gedaan door­dat halver­wege de kerk een houten schei­d­ingswand is geplaatst om de bouw van dien­sten ver­gader­ruimten mogelijk te maken.

Christo­forus aan de Gracht

De katholieken hebben zich na de over­win­ning van de protes­tanten in de 16de eeuw hun patroon Christof­fel niet laten afne­men. Aan het einde van de (Gedempte) Gracht kwam wel­dra een schuilk­erk met die naam.

In 1883 ver­rees de huidige neogo­tis­che kruis­basiliek, wederom een Christo­foruskerk, een fors gebouw, ont­wor­pen door Alfred Tepe (1840−1920), archi­tect van tien­tallen katholieke kerken.

In tegen­stelling tot de strakke, een­voudig gehouden buitenkant is er bin­nen in de kerk veel te beleven. Met ruim gebouwde kruis­gewel­ven, kruiswegsta­ties, een neogo­tisch hoogal­taar en een werke­lijk schit­terende barokke preek­stoel, afkom­stig uit een Antwerps ate­lier, door een rijke pas­toor inder­tijd aan de kerk geschonken.
Een stoer Christof­fel­beeld, com­pleet met knoes­tige stok en met het frele Jezuskind op de schouder, werd in de jaren zes­tig onder de preek­stoel van­daan gehaald en elders opgesteld. De kerk bezit een lan­delijk beroemd gewor­den drieklaviers Engels orgel, gebouwd door John Nichol­son voor de angli­caanse Mary Mag­da­lenchurch in Worces­ter. Omstreeks 1980 werd het door Scha­gen aangekocht.
De gebrand­schilderde ramen tonen voorstellin­gen van Ned­er­landse heili­gen en gebeurtenis­sen uit de katholieke kerkgeschiede­nis. Het is alsof de opdracht­gev­ers hier­mee wilden laten zien dat katholieken ook ware vader­lan­ders zijn, met een geschiede­nis die veel verder terug­gaat dan de Reformatie.

Her­man Lam­booij WfG