Artikel
Een bewogen familieleven
Een jarenlange speurtocht door aantekeningen en foto’s van mijn moeder, leidde uiteindelijk tot een boek over haar veelbewogen leven: ‘De macht van het verleden’. En Schagen speelt daarin een belangrijke rol.
Ik ging een kijkje nemen waar ze indertijd woonde: Gedempte Gracht - toen en nu. Leek me leuk. Maar zo simpel was dat niet…
Ach, wat een bijzondere beleving: naar Schagen om dat woonhuis te zien waar mijn moeder zo uitgebreid over schreef. Het pand was van haar grootvader Gerrit Dorbeck. Toen zijn vrouw overleed, vroeg hij zijn dochter Martina, getrouwd met Henri Timmermans, om met man en kinderen (acht stuks!) bij hem te komen wonen. Zo sneed het mes aan twee kanten: zijn huishouden werd gerund en het gezin Timmermans, met een ongeneeslijk zieke vader –hij had MS– was onder de pannen. In 1930 trokken ze bij opa in, mijn moeder Lien was 12. Met z’n allen in dat huis! Maar Lien had er de tijd van haar leven, ging elke dag met broer Gerard naar het Lyceum in Alkmaar. “Het waren heerlijke jaren,” schrijft ze. “Vroeg op, vroeg met de trein weg, fijne vriendinnen, leuke docenten, fijn op school en om 6 uur weer samen met Gerard naar huis. Geen werk thuis meer, niet meer voor de kleintjes zorgen, alleen maar huiswerk maken, kousen stoppen en vader helpen als het nodig was.” Ze beleefde er haar gelukkigste jaren. De drama’s kwamen pas later…
Enfin, zo enthousiast als ik naar Schagen toog om te bekijken hoe het pand er nu bij stond, foto in de hand, zo suf liep ik daar een beetje rond te dolen. Ik kon het gewoon niet vinden. Zeker, er was markt die dag op de Gracht, de zon scheen, de mensen waren vrolijk, grote kramen stonden royaal op de trottoirs en voor alle huizen opgesteld, het was een drukte van belang. Nu werkte het ook niet mee dat ik naar het verkeerde huisnummer aan het zoeken was: nr 4 had mijn moeder ooit genoteerd. En ze was precies genoeg, dus ik maar kijken en nergens zien. Bleek het nummer 48 te zijn – het Schager adresboek uit 1936 leerde me onlangs dat opa Dorbeck –‘kassier’– èn vader Henri Timmermans met gezin, woonden op Hoogzijde C 4, oftewel het latere Gedempte Gracht 48. Kortom, ik was er straal voorbij gelopen. De gevel die ik zocht verschool zich achter een paar fikse marktkramen, en daarbij was het geen woonhuis meer, maar een winkel. Ja! Echter, het stond wel zo’n beetje tegenover boekhandel Plukker, waar ik notabene net was geweest met mijn boek ‘De macht van het verleden’.
Aan het huis lag het niet. Het ontroerde me dat de gevel nog zo herkenbaar dezelfde is, bijna een eeuw later. Ook de trap meteen als je er binnenkomt, is authentiek. Het idee dat over diezelfde trap al die voeten liepen, de kinderen naar zolder, en opa Dorbeck – bankier, kruidenier en kerkmeester– naar “zijn eigen kantoor waar hij de drukte binnen kon ontlopen”, zoals mijn moeder Lien het beschreef…
Onthutsend als ik nu weer naar die oude foto kijk uit 1932, met praktisch de hele familie Timmermans –op de oudste zoon na die naar het seminarie ging– buiten voor datzelfde huis en achter het raam mijn moeder Lien met haar jongste zusje op schoot.
1932, een memorabel beeld, een momentopname: 14-jarige Lien had op dat moment geen flauw vermoeden van de vele dramatische ontwikkelingen die zo bepalend in haar leven zouden zijn. En uiteindelijk ook voor dat van mij: was het anders gelopen, had zij anders beslist, op een paar cruciale momenten, dan was ik nu niet hier.
Dan momentopname 2, tien jaar later. Foto uit 1943, middenin de oorlog: Lien, blij na een wanhopigetijd, viert in Schagen haar verlovingsfeest. Nu ik toch rond banjer in de regio, probeer ik uit te vinden waar het is, zo groot is Schagen niet, denk ik dan, een dijkje, Schagerweg? Ik weet het niet... Mijn moeder is ruim een jaar vóór de verlovingsfoto, in 1942, bevallen van een zoon, mijn oudste broer. De zwangerschap was niet bepaald gepland, ongehuwd zwanger, wat moeten de buren wel niet denken. Tijdens het lezen van haar oprechte verslag –het kost Lien heel veel moeite de gebeurtenissen te beschrijven– en het uitwerken van wat mijn boek zou worden, doe ik mijn best om te begrijpen wat de tijd van toen dicteerde. Niet te oordelen. Om te beginnen mocht ze als meisje niet doorstuderen na haar (mooie) eindexamen gym, niet nodig, meisjes trouwen toch? En ze wilde dolgraag arts worden. En dan werd zo’n zelfde meisje wel erg afgeschermd opgevoed: “Nooit kwam ik met anderen in contact dan ons eigen clubje.” Een 14-daags schoolreisje naar Noorwegen ging aan haar neus voorbij. Haar moeder stuurde in plaats van Lien haar oudste broer mee, die niets met de school te maken had. Lien schrijft hierover: “Een meisje tussen die jongens was niet goed. Ze heeft niet beseft, moeder, wat ze me hiermee tekort gedaan heeft. Hoe ik eindelijk eens de kans kreeg jong te zijn onder andere jongeren en onder andere jongens. Om eens op vakantie verliefd te worden. Wat ontnam ze me veel. Het was toen 1937, in 1940 begon de oorlog en konden we helemaal niet meer uit of met vakantie, tot 1945, toen ik die vrije onbezorgde tijd al voorbij was.” Oorlog, en het onvoorstelbare gebeurde, ongewenst zwanger.
Respectabele familie dit, roomskatholieke moraal dat, de buren…... het leert mij wel hoe belangrijk het is altijd een eigen denkspoor te blijven volgen. Mijn moeder Lien werd het kind van de rekening. In een barre winter mocht zij, zwanger en wel, het zelf gaan uitzoeken. Zij bivakkeerde in een ijskoude kerk, werd dood-ziek, beviel in een ziekenhuis, werd een paar keer geopereerd. Ze overleefde het en werd verliefd op de priester die haar had bediend. En hij op haar. Ook dat nog, denk ik als ik dat lees, hoe nu verder…
En zo blijf ik geboeid doorlezen, doorschrijven, me inleven, me verplaatsen in een andere tijd. Bewonder ik de manier waarop ze alle moeilijkheden heeft opgelost, steeds maar weer, haar moed, haar veerkracht. Met kind en ongetrouwd een baan behouden? Geen optie. Overal werd ze ontslagen. Ja, behalve in Den Helder: “Daar konden ze niemand krijgen vanwege de vele bombardementen.”
De verloving in Schagen in 1943 was overigens van korte duur. Lien kende hem pas een paar maanden en ze had er géén goed gevoel over. Vlak voor kerst maakte ze het uit. Tot grote woede van Jan (zoals hij heette) en alleman (haar familie die het een ideale oplossing vond voor het kindzondervader-probleem). Later zou blijken dat deze Jan al een andere verloofde had…
Momentopname 3, mijn moeder noteert: “1945 – Het was een mistige, sombere dag in november toen ik in De Tijd een huwelijksadvertentie zag staan. Ik was in een depressieve bui, en schreef. Mijn baan als inspectrice bij de kinderbescherming was zwaar, Johnny bleef thuis in Schagen, de problemen met mijn moeder iedere dag waren slopend. John moest ‘tante’ tegen me zeggen en ik zei: ‘Ik ben mama’. Wat een eindeloze onbegrijpelijkheid voor een kind van 4. Ik kon er niet meer tegenop en wilde weg.”
Hoe ze vervolgens zomaar met mijn vader trouwde, ‘man met kind uit Amsterdam’, man die ze totaal niet kende, ik begrijp het. Door uit te zoeken hoe het verder ging, het trauma van mijn vader, de wording van ons wat complexe gezin, werd het familieverhaal compleet. En al doende kon ik in die langere familielijn, ver terug naar mijn voorouders, ook zien wat mijn erfenis was, wat doorgegeven is van de ene generatie op de andere, aan gemis, aan kracht
“Het verleden is in het nu present,” schreef mijn moeder op de eerste bladzijde van haar notities. En dat slaat niet alleen op het huis in Schagen waar ze zo fijn woonde – en dat ik nu ook zie als deel van mijn historie. Toen ik begon met het schrijven van dit boek, gegrepen door haar persoonlijke aantekeningen, liet het gevoel me niet meer los dat zij meer vertelt dan haar eigen verhaal. Zonder Schagen geen Amsterdam. ‘De macht van het verleden’ koos ik pas na de laatste punt als titel. Een voorgeschiedenis in z’n context en samenhang geeft meer inzicht, ontdekte ik, dan wat losse feiten, fragmenten en flarden die alle kanten opgaan, en de status krijgen van geheim.
Een zoektocht van jaren leidde tot een bijzonder familieverhaal… Tineke Verhoeven gaf ‘De macht van het verleden’ uit in eigen beheer.
Het boek is te koop bij Boekhandel Plukker, Gedempte Gracht 71 te Schagen.
Het is ook te bestellen via onderstaande link:
https://www.boekenbestellen.nl/boek/de-macht-van-het-verleden/
Bronnen
Reacties
Artikel
Overgenomen uit Schager Courant van 17 september 2019
Bronnen
Reacties
Artikel
Piet Gootjes
Pieter Gootjes, geb. 27 februari 1916 te Schagen, overleden 30 maart 1958 te Winkel.
Gehuwd met E. Kooij.
Beroep: opzichter bij de Provinciale Inkoopcentrale Akkerbouwproducten
Piet Gootjes nam het Duitse juk niet zonder verzet, en had te maken met het onderbrengen en verzorgen van onderduikers en het voor de illegaliteit achterhouden van voedselvoorraden. Piet Gootjes was een intelligente, voorzichtige knaap, die zeer principieel was. Wat hij deed, deed hij omdat hij het niet langer meer nam. De overheersing door de Duitsers was hem een doorn in het oog. Onderduikers waren Piet Gootjes niet vreemd. Op de boerderij aan de toenmalige Tjallewal (nu Bonkelaarsdijk) in Schagen, waar vader en moeder Gootjes zes zoons en drie dochters opvoedden, hielden zich al vrij vroeg in de oorlog regelmatig mensen om een of andere reden schuil voor de Duitsers.
Piet Gootjes werkte vanaf 1940 als opzichter bij de Provinciale Inkoopcentrale Akkerbouwproducten. Deze "tarwe organisatie" regelde de voedselvoorziening. Akkerbouwers moesten er opgeven wat ze hadden gedorst en hadden de plicht, dat in te leveren bij door de regering (later de Duitsers) aangewezen "opslaghouders": graan- en fouragehandelaren. De centrale gaf door hoeveel graan naar de meelfabrieken moest worden vervoerd. Het was de taak van Piet Gootjes toezicht te houden bij het verladen van graan in schuiten. Soms gaf Piet Gootjes aan dat "er weer een paar baaltjes tussen wal en schip moesten vallen". Die baaltjes, het waren er nooit veel, bleven achter en werden door andere mensen dan weer opgehaald. Piet Gootjes deed voor de buitenwereld geweldig zijn best bij het verladen, maar ondertussen. Er stond bijvoorbeeld 30.000 kilo graan op papier, en er werd 29.440 kilo graan gelost. Her verschil verdween naar de burgers en de ziekenhuizen in de omgeving. Uiteraard bleef de lading op papier kloppen.
Andere activiteiten van Piet Gootjes lagen op het organiserende vlak. Rond Kerstmis 1944 was Gootjes een van de mensen die contact zochten met de ambtenaren van het gemeentesecretarie van Winkel. Er werd besproken hoe ze het bevolkingsregister van Winkel in handen konden krijgen. In verband met de algemene Arbeitseinsatz mochten de Duitsers die gegevens niet hebben. Er is toen afgesproken dat de knokploeg de betreffende ambtenaar ’s nachts van bed zou halen en onder bedreiging naar het gemeentehuis zou voeren. Zo is ook gebeurd in januari. Piet Gootjes was niet bij de uitvoering betrokken. Dat waren mensen uit Kolhorn. Op een uit 1944 daterend legitimatiebewijs van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) is te lezen dat Piet Gootjes plaatselijk leider in en rond Winkel was. Daar had de geboren Schagenaar zich na zijn huwelijk in 1943 gevestigd.
Vooral de laatste jaren van de oorlog was Piet betrokken bij hulp aan onderduikers. Gootjes woonde toen in een klein woonhuis aan de Bosstraat in Winkel, waar veelal ‘s avonds laat onderduikers werden langsgebracht. In Winkel waren heel weinig Duitsers, maar het bleef riskant. Dezelfde avond werden de onderduikers verder begeleid naar bekende onderduikadressen. Hij zorgde ook voor bonkaarten en kwam zo af en toe eens langs. In 1958 overleed Piet Gootjes op 42 jarige leeftijd.
Bronnen
Reacties
Artikel
In het jaar 1824 kwam met het Noordhollands kanaal een belangrijke transportader tussen Amsterdam en Den Helder tot stand. Dit kanaal ging letterlijk en figuurlijk aan Schagen voorbij, want het liep buiten de Westfriese Omringdijk. Schagen drong al vanaf 1825 aan op een open waterverbinding tussen Schagen en de Zijpe. Men zag in de omringdijk een 'Chinese muur, die de vrije ontwikkeling van de meest belangrijke takken van volksbestaan tegenhoudt'. Meer dan een eeuw zou Schagen nog smachten naar de stoomvaart en over water afhankelijk blijven van de trekschuit.
In 1929 brak een wereldwijde economische crisis uit, met ook in Schagen en omgeving massale werkloosheid tot gevolg. Daar lag een kans, want de overheid bestreed de crisis onder meer met investeringen in de infrastructuur. Het al zo lang gewenste kanaal van De Stolpen naar Kolhorn zou maar liefst twee jaar werk verschaffen voor 150 man. Meer werkgelegenheid nog was te verwachten van de aanleg van bruggen, sluizen en de Schager haven. Maar de belanghebbenden, het rijk en de provincie werden het niet eens.
Toch kwam het kanaal er, al moest nog een waterstaatkundige klip worden omzeild. De Westfriese Omringdijk, de tweede waterkering na de kustwerken, moest ter hoogte van Lagedijk worden doorsneden. Na lang wikken en wegen werd in de bij de Stolperbrug gebouwde Zijperbrug een 'naaldkering' aangebracht, een beweegbare constructie waarmee de aftakking naar Schagen in geval van dreigende watersnood kon worden afgedicht. De Stolpervlotbrug die in het Noordhollands kanaal lag werd vervangen door een ophaalbrug.
Het nieuwe kanaal werd geopend in 1936. Maar aan het gestelde doel heeft het nooit voldaan, de Schager haven is nooit een vliegwiel van economische bloei geworden.
Daarvoor kwam de aanleg veel te laat, de vrachtwagen was al aan zijn opmars begonnen. Alleen de ontwikkeling van de pleziervaart had baat bij het kanaal Stolpen-Schagen-Kolhorn. En dat is nog altijd zo. De haven van Schagen werd in 2005 gerenoveerd en staat nu meer dan ooit in het teken van de waterrecreatie. In 2007 werd de haven even wereldnieuws, toen Johan Huibers er zijn ter plaatse gebouwde, 70 meter lange, replica van de ark van Noach voor het publiek openstelde. Huibers had zijn bijbelse bouwwerk met timmermansoog bemeten. De Zijperbrug was op centimeters af breed genoeg om de ark bij zijn vertrek doorgang te verschaffen.
De door historici betreurde coupure in de Westfriese Omringdijk heeft zijn langste tijd gehad. In 2009 schreven de provincie Noord-Holland en de gemeente Schagen een prijsvraag uit voor het origineelste idee om de 126 kilometer lange omringdijk, die alleen op deze plek is doorsneden, weer tot een geheel te maken. De keuze viel op een fiets- en voetgangersbrug, die in 2013 moet worden gerealiseerd.
Bronnen
Reacties
Artikel
In het rijke uitgaansleven van Schagen werden soms de mooiste initiatieven ontwikkeld. Zo ook in het najaar van 1970. Op het aambeeld van café-bar D'Olde Smidse werd het idee geopperd om de succesvolle musical Heerlijk duurt het langst van schrijfster Annie M.G.Schmidt en componist Harry Bannink op te gaan voeren in Schagen. Grootste initiator was Maarten Leegwater. Als journalist, maar ook als producent van verscheidene toneelopvoeringen met amateurs had hij de nodige ervaring opgedaan. Maarten hield ervan om snel zaken te doen en besloot onmiddellijk dat Willem Gorter de muziek maar voor zijn rekening moest nemen en dat Rina Way de balletten moest gaan maken.
Wie moest de algehele regie gaan voeren? Dat was ook geen probleem: in die jaren regisseerde Arend Hauer (ja, de vader van) een aantal toneelstukken bij de vereniging OZOS in Schagen. Hij was dolenthousiast en wilde ook een dergelijk project wel een keer doen. Zo begonnen in dat najaar de voorbereidingen. Er moesten spelers, zangers, muzikanten, toneelbouwers,etc. worden gezocht. Willem Gorter had bij John de Crane in Amsterdam de originele orkestpartijen van Harry Bannink weten te organiseren. Leuk detail: bij zijn bezoek aan John de Crane ontmoette Willem toen Frans Halsema, die het idee heel bijzonder vond om deze musical met amateurs te gaan doen.
Uiteindelijk was de hele bemanning gereed. De spelersgroep bestond uit : Jeanne Krijgsman, Joop Mol, Ada Keesom( thans Aagje van Hilst), Wommel van Heijnsbergen, Jan Kroon, Dirk Schenk, Jan Krijgsman, Jan Stadegaard en Reina Struik.
De muzikanten o.l.v. Willem Gorter (piano-orgel-accordeon), Kees Hendriks (gitaar), Hans Schaap (basgitaar), Frank de Boer (drums), Willem Bremer (klarinet) en Kees van der Weerd (trompet). Het koor, ook o.l.v. Willem Gorter bestond uit: Leny Rus, Annie Elfring, Ina Glim, Tineke de Best, Gert Jan Struik, Simon Kroone, Frans Plukker en Jan Stadegaard. De balletgroep van Rina Way, die ook de choreografieën maakte bestond uit Annie Schats, Thea Borst, Judith Jong, Anya Dekker en José Way.
De kostuumontwerpen waren van Marja Lieuwen en werden gemaakt door een hele grote ploeg dames o.l.v. Zr. Miriam van de Maria Goretti school. (vglo-school aan de Langestraat) en een nog grotere ploeg toneel- en decorbouwers met mannen uit verschillende toneelverenigingen uit Schagen en omgeving. Het zgn. Neurobed werd ontworpen door architect Rens Bakker.
Plaats van handeling zou Theater Royal worden. Een uniek Jugendstil-theater met iets waar menig schouwburg naar zou snakken: een draaitoneel. Zo kon er heel snel van scene en decor gewisseld worden. Dat draaitoneel was ontworpen en geconstrueerd door Piet Jonkman. Hij had in die tijd een plaatwerkerij aan de Hoep, een super technisch talent.
Dit alles zou niet hebben kunnen plaatsvinden zonder de hulp van Leo Boon, de eigenaar van Theater Royal. Bijna alles kon, zowel bij repetities als uitvoeringen. Bovendien financierde hij het geheel. Deze kant van Leo is vaak onderbelicht gebleven. In november 1970 begonnen de vele repetities voor zangers/spelers. Velen hadden geen enkele zangervaring. Er moest dus veel werk verzet worden. Maar het resultaat van die werkzaamheden werd steeds meer zichtbaar , maar vooral ook hoorbaar.
Ten slotte konden de uitvoeringen plaatsvinden. Tijdens de Schager Kermis eind juni werden er een try-out en een tweetal voorstellingen gegeven. Driemaal een uitverkocht Royal d.w.z. driemaal zo'n kleine 600 toeschouwers. Het succes was overweldigend.
Al snel werd besloten om nog een drietal voorstellingen te geven in augustus. Dat gaf soms wel problemen van personele aard. Zo werd de klarinettist Willem Bremer vervangen door Enno Bijlstra. Ook die happenings waren weer volledig uitverkocht en brachten hetzelfde enthousiasme bij het publiek teweeg.
Van de voorstellingen zijn vijf geluidsfragmenten opgenomen in de collectie Audio's van het Geheugen.
Bronnen
Reacties
Audio